Türkmenistan

Iri hususy kärhanalaryň gurulmagyna döwlet tarapyndan ählitaraplaýyn ýardam etmek hökümetiň bu belent maksada ýetmegine gutarnykly täsir edermi?

Azatlyk Radiosyndan Ýowşan Annagurban şu mesele barada aşgabatly garaşsyz žurnalist Aşyrguly Baýryýew bilen gürrüňdeş boldy.

Azatlyk Radiosy: Aşyrguly, soňky ýyllarda Türkmenistanda iri hususy kärhanalaryň birnäçäsi döwletiň maddy we maliýe hemaýaty bilen gurlup, ulanylmaga berildi. Türkmen ykdysadyýetiniň, telekeçiligiň ösmeginde olaryň ähmiýeti, siziň pikiriňizçe, hähili bolar?

A.Baýryýew: Hawa, dogrudanam, geçen iki ýylda “Guş toplumy”, “Bereketli”, “Aýbölek”, “Keýik” ýaly hususy kärhanalar döwletiň ýardamy arkaly gurlup, Türkmenistanyň prezidentiniň gatnaşmagynda uly dabaralar bilen işläp başladylar. Eger-de ýadymyza salsak, olaryň birinjisi ýylda 3000 tonna guş etini, ikinjisi her günde bäş tonna ýa-da ýylda 1800 tonna köp isleg bildirilýän et önümlerini öndürmäge , “Aýbölek” mebelleri ýasamaga niýetlenendir. Ýaňy-ýakynda açylan “Keýigiň” bolsa, habar berlişi ýaly, türkmenistanly önüm öndürijileriň çüýşe gaplara bolan hajatyny doly kanagatlandyrmagyna, geljekde harydyny daşary ýurtlara çykarmagyna garaşylýar. Ýöne olaryň ykdysadyýetimizi ösdürmekde-de, telekeçiligi ösdürmekde-de aýgytly ähmiýetiniň boljakdygyny özüm-ä nygtap biljek däl.

Azatlyk Radiosy: Näme üçin?

A.Baýryýew: Sebäbi olaryň sany döwlet kärhanalary bilen deňeşdireniňde juda az. Özüňiz pikir edip görüň, her ýylda şeýle hususy zawod-fabrikleriň bäş-altysyny işe girizeniňde-de telekeçiler 2020-nji ýyla çenli döwlet sektorynyň yzyndan ýetip bilmez. Nebit-gaz senagaty ýaly ägirtleriň döwletiň garamagynda galýan wagtynda hususy sektoryň jemi içerki önümiň 70 prosentini öndürmegine garaşmak ham-hyýalmyka diýýän.

Azatlyk Radiosy: Belki, bu ýerde häkimiýetleriň propagandistik bähbitleri, maksatlary bardyr?

A.Baýryýew: Elbetde, olaryň açylyşyna döwlet baştutanynyň gatnaşmagynyň özi hökümetiň telekeçiligi ösdürmäge aýratyn ähmiýet berýändigini wagyz etmekden, nygtajak bolmakdan başga zat däldir. Telekeçilik işine döwlet tarapyndan kimiň, kimleriň kömek alýandygy hem köpleriň böwrüni diňletmän durýan däldir. Onsoňam söhbetdeşligimizde agzalan hususy hasaplanýan kärhanalaryň ählisi-de Ahal welaýatynda, has anygy, paýtagtyň töwereginde ýerleşýär.

Azatlyk Radiosy: Eýsem, ýurtda telekeçiligi ösdürmek üçin hökümet nähili işleri amala aşyrsa ýerine düşer?

A.Baýryýew: Belli bolşy ýaly, hökümetiň wezipesi her bir raýata telekeçilik işi bilen meşgullanmaga deň şert döretmekdir, ýagny Gurbanguly Berdimuhamedowyň Mejlisiň deputatlary bilen duşuşygynda adalatly belleýşi ýaly, oňa ilatyň giň gatlagyny çekmek möhümdir. Bu wezipäni çözmek üçin aýry-aýry sanlyja telekeçini uly möçberlerde goldap, uly kärhanalary gurduryp, olaryň monopoliýasynyň döremegine sebäpkär bolmakdan el çekmeli. Iň esasy-da sagdyn konkurensiýanyň kemala gelmegine ýardam etmeli. Munuň üçin, ýene-de bir gezek nygtap aýdýan, telekeçileriň her birine deň şert döretmeli. Ýylda üç müň tonna guş etini öndürýän kärhananyň monopolist bolup, ýerlerdäki kiçi kärdeşlerini basyp ýatyrjakdygy belli ahyryn. Meniň çuňňur ynanjyma görä, häkimiýetler näçe köp telekeçini goldadygyça, olar türkmen ykdysadyýetini ösdürmäge, ýerlerde işsizligi düýpgöter azaltmaga oňaýly täsir eder.

Eýranyň “Pars habar gullugynyň” ýazmagyna görä, Türkmenistanyň Maşatdaky baş konsuly Tagalakow öz ýurdunyň Eýran bilen ähli ugurda gatnaşygyny ösdürmeginiň örän möhümdigini belläpdir.

“Eýran bilen ähli gatnaşyklary ösdürmek biziň prezidentimiziň öňde goýýan möhüm wezipeleriniň biri” diýip, ol Maşatda türkmen önümleriniň sergisi ýapylanda “Pars habar gullugyna” aýtdy.

Tagalakowyň sözlerine görä, bu sergi geljekde Türkmenistanyň we Eýranyň söwda, ykdysady hyzmatdaşlygyny ösdürmek üçin geçirildi.

Geçen sişenbe güni Türkmenistanyň Tährandaky ilçisi Ahmet Gurbanow bolsa, “Pars agentligine” Eýran Türkmenistan bilen söwda dolanyşygynyň ösmegine ýokary baha berýär diýdi.

“Iki ýurt möhüm ykdysady proýektleri durmuşa geçirmegi göz öňünde tutýar. Tähranyň we Aşgabadyň arasynda özara söwda dolanyşygynyň ösmegi netijesinde ykdysady hyzmatdaşlygyň möçberi 4 milliard amerikan dollaryndan geçdi” diýip, Gurbanow aýtdy.

Prezidentiň buýrugy: kompýuteri öwreniň!

“CentralAsiaOnline.com” neşirinde Aman Durdyýewiň ýazmagyna görä, 10-njy ýanwardaky hökümet maslahatynda resmileriň kompýuter öwrenmelidigi barada prezident Berdimuhamedowyň beren tabşyrygyndan soň bu ugurda türgenleşik kurslary köpeldi.

Aşgabat şäher häkimliginiň planlaşdyryş bölüminiň resmisi bu inisiatiwiany goldaýar: “Meniň ýaşym 50-den geçdi. Meniň pikirimçe, kompýuteri we e-mail ýazmany öwrenmek ylaýtada meniň ýaly başga edaralaryň resmileri bilen işleşýänler üçin hasam peýdaly bolar. Hökümet resmileriniň köpüsi kompýuterde işläp bilmeýärler”.

Aşgabatdaky 45-nji mekdepde kompýuter mugallymy bolup işleýän Usniýa Gahrymanowanyň sözlerine görä, her kimiň kompýuter öwrenmegi örän möhüm: “Meniň bilşimçe, Aşgabadyň mekdeplerinde bular ýaly problema ýok. Çünki bilim barada täze kanun kabul edilenden soňra, 2009-njy ýylda mekdepleriň aglabasy kompýterleşdirildi. Emma başga şäherlerde, ylaýtada oba ýerlerinde, uly problema”.

“Haçanda 9-njy klasyň okuwçylary meniň sapagyma gelenlerinde, olaryň ýanynda kompýuteri bar we olar esasy programmalary bilýärler” diýip, Gahrymanowa sözüne goşýar.

Okuwçylar wada berlen kompýuterlere garaşýarlar

Wilýura Hangeldiýewa bolsa öz maşgalasyna kompýuteriň elýeterli däldigini belleýär: “Men öý-hojalykçy we maşgalamyzy adamym ekleýär. Ol aýda 400 dollar gazanýar. Biz alty ýaşly gyzymyzy hem eklemeli. Biziň kompiýuter edinmäge ýagdaýymyz ýok”.

Soňra ol şeýle diýýär: “Meniň oglumyň okaýan mekdebinde hem kompýuter elýeterli däl. Emma häzir prezidentimiz bu meseläni gozgady we tizlikde oglumyň okaýan mekdebine hem kompýuter berler”.

Media maglumat bermäge ygtyýarynyň ýokdugy üçin adynyň tutulmagyny islemedik bir resmi gullukçy Bilim ministrligine mekdepleriň näçe kompýutere mätäçdigini kesgitlemek tabşyryldy diýýär.

“Kompýuter mugallymlary öz bilimini ösdürmek üçin Orsýete we Belarusa iberiler” diýip, şol resminiň aýdandygyny “CentralAsiaOnline.Com” internet neşirinde Aman Durdyýew ýazýar.

Türkmenbaşy – garyplygyň mekany

“Eurasianet.Org” neşirinde onuň Merkezi Aziýa boýunça redaktory Dewid Trilling “Aşgabadyň örän owadan şäherdigine garamazdan, Hazaryň kenaryndaky Türkmenbaşyda garyplygy her ädimde görüp bolýar” diýip ýazýar.

Dewid Trilling bu hakda şeýle ýazýar: “Türkmenbaşyda garyplygyň derejesi edil Merkezi Aziýanyň iň garyp künjeklerindäki ýaly. Ýerli ýaşaýjylar 100 müň çemesi ilaty bolan şäherde alnyp barylýan giň möçbedräki gurluşyklar täze iş ýerleriniň açylmagyna getirer diýip, umyt edýärler”.