Türkmenistanda ýaş nesliň goralmagy 2002-nji ýylda kabul edilen “Çagalaryň hukuklarynyň goralmagy baradaky” kanunda hem kepillendirilýär.
Halkara Çagalar güni bellendi
Türkmenistanda Halkara Çagalar güni döwlet tarapyndan gurnalan dabaraly çäreler bilen bellendi. Türkmenstanyň hökümeti çagalar we olaryň geljegi boýunça aladalaryň döwlet syýasatynyň we milli ösüşiň esasy ugurlarydygyny aýdýar.
Ýurtda sporty we bedenterbiýäni ösdürmek üçin çäreleriň hem görülýänligi aýdylýar.
Emma tomusky dynç alyş döwrüniň başlanmagy bilen gazanç edýän çagalaryň sanynyň köpelýänligini Türkmenistanyň ýaşaýjylary gürrüň berýärler. Şeýle çagalaryň şäherlerde köplenç bazarlarda ýük daşamak ýaly işleri edip, gazanç edýänligini, obalarda bolsa hakyna ýer işläp, mal bakýandyklaryny aýdýarlar.
Azatlyk Radiosy bilen söhbedeş bolan käbir ýaşaýjylar şeýle çagalar agyr işlere gazanç etmek üçin däl-de, keýpine baş goşýarlar diýip pikir edýändiklerini aýdýarlar. Emma köp synçylar çagalaryň agyr işlerde işlemeginiň ilatyň durmuş derejesiniň pesliginden habar berýänligini we çagalar üçin howply ýagdaý döredýänligini aýdýarlar.
“Türkmenistanda ynsan hukuklary we demokratiýa ugrunda” atly jemgýetçilik guramasynyň ýolbaşçysy, käri boýunça mugallym Anatoliý Fomin çagalaryň agyr işlerde işlemegi bilen bagly problemanyň ýurduň garaşsyzlygynyň ilkinji ýyllaryndan bäri dowam edip gelýänligine ünsi çekýär.
“Bazarlary alyp görsek, ol ýerde her hili adam bar, hapaçylyk, ýaramaz wakalar hem ýüze çykýar. Jenaýatçylyk we neşekeşlik hem şeýle ýerden başlanýar” diýip, Fomin aýdýar. “Bu ýagdaý çagalaryň saglygyna hem howp salýar. Haýsy bir çaga dynç almagyň ýa sporta gatnaşmagyň ýerine agyr işde meýletin islemek islär? Olar köplenç ene-atalaryna kömek etmäge mejbur bolýarlar. Ene-atalar gurply bolsa öz çagalaryny agyr işe mejbur etmez. Adamlary muňa ýurtdaky ýagdaý iterýär”.
Fomin türkmen hökümeti çagalaryň ýagdaýyny hakykatdanam gowulandyrmak üçin çagalaryň bikanun işledilmegi bilen bagly wakalara üns bermeli we şunuň bilen bilelikde ilatyň sosial-ykdysady ýagdaýyny gowulandyrmak üçin düýpli çäre görmeli diýip hasap edýär.
Türkmenistanda çagalaryň işledilmegi bikanun. 2005-nji ýylda kabul edilen “Ýaşlaryň zähmet hukugy baradaky kanunda” 16 ýaşyna ýetmedik çagalaryň işe alynmagynyň gadagandygy aýdylýar. Resmi maglumatlara görä, bu kanun çagalaryň ykdysady taýdan ulanylmagynyň, çagalaryň saglygyna howp salynmagynyň, olaryň bilim almaklaryna päsgel berilmeginiň, beden, aň ýa ruhy taýdan ösüşine we wyždan azatlygynyň berjaý edilmegine zyýan ýetirilmeginiň öňüni almaly.
Ýaş nesliň goralmagy 2002-nji ýylda kabul edilen “Çagalaryň hukuklarynyň goralmagy baradaky” kanunda hem kepillendirilýär.
Türkmenistanyň çagalaryň hukuklaryny goramak boýunça halkara borçnamalary hem bar. 1994-nji ýylda Türkmenistan BMG-niň “Çaganyň hukugy baradaky” Konwensiýasyna goşuldy.
Mulikowyň özi eden etdilige ýol berdi. Indi ozünede edýärler. Araplarda bir söz bar. Men dakka dukka. Eden tapar diýleni. Tak çto häzirki oturan wezipeli çinowniklerem özlerni pensiýa çykyp gidip oturaryn oýtmesinler. Soňyňyz Mulikowdan üýtgeşik bolmaz eger adam hukugyny depgileseňiz, Konstitusiýadan, kanundan daşlaşsaňyz. Mulikow diýilýan adam ýaranjanlygyň netijesiniň boşdygyny subut etdi. Diýmek ýeri gelende etjekdäl diýmegem başarmaly eken. Anha indi düýnki basgylan kanunlary, adam hukuklary, konstitusiýasy hemme kimden beter özüne gerek bolup dur. Ýone indi giç. Ol giren ýeriňden belki çykarsyň, belki çykyp bilmän o dünýä ötersiň. Örän gynançly waka we soň.
Konstitusiýany üýtgetmekden netije ýok, sistemany üýtgetmeli. Türkmenistan durşuna gözboýagçylyga, korrupsiýa batdy. Muny prezident hem tassyklap, boýun alyp otyr. 2009-njy ýyldan bäri içeri işler ministri bolup işlän resminiň we gümrük gullugynyň ozalky resmisiniň parahor bolandygyny, uly möçberlerde para alyp gelendigini resmi ýagdýada tassyklamak bilen, ýurduň durşuna parahorluga çümendigini gytaklaýyn boýun aldy. Mundan öň, prezident öz wezipä bellän ýokary derejeli resmilerini yzygiderli, ýyllap işden boşadanda, jogapkär işgärleri parahorlukda ýa anyk aýdylmaýan "düýpli kemçileri goýbermekde" aýyplanda hem öz kadrlar syýasatynyň netijesizdigini, belki-de çüýrükdigini tassyk edýärdi. Soňky ýyllarda wezipä bellenen we soňra wezipesinden kowlan onlarça öňki resmi ýurduň ykdysadyýetine näçe zyýan ýetirdi, bu soragy ne prezidente, ne mejlise berip bolýar. Prezidentiň ol adamlary wezipä bellemek bilen goýberen düýpli kemçiliklerden näme netije çykaryldy? Hiç netije. Ne hökümetde, ne metbujgatda bu soraglary gozgap ýa galdyryp bolýar. 30 ýyl bäri şol bir ýagdaý dowam edýär. Öňki prezident Saparmyrat Nyýazow baş prokuror Gurbanbibi Atajanowany wezipesinden boşadyp, türmä basanda, onuň baş prokuraturany parahana öwrendigini aýdypdy. Şeýle-de Nyýazow häkimleriň ýeriň hakyky eýesini tapman, ony tanyş-bilişlerine satandygyny, öz wizpä bellän resmileriniň tas hemmesiniň ogry bolup çykandygyny boýun alypdy. Bu häzirki prezidentiň döwründe hem şeýle boldy. Emma ol Nyýazow ýaly bolan zady boýun almagy hem başaranok, gaýta "bojak işe çäre ýok" diýip, öz elinden hiç zat gelmeýändigini tassykalýar. Soňundan bolsa, korrupsiýa garşy göreşmegi wada berýär. Muňa kim ynanýar? Eger ol göreşen bolsa, içeri işler minstri on ýyllap para alyp bilermidi? Gepiň gysgasy, prezident hem, onuň wizipä belleýän adamlary hem hiç wagt ýurduň we adamlaryň problemalaryny çözmez, olaryň özi problema!