Ýakynda düýbi Katarda ýerleşýän “Al-Jazeera” telekanalynyň žurnalisti Robin Forestier-Walker Aşgabatda geçirilen halkara energiýa forumynyň çäklerinde Türkmenistanda saparda bolup, Türkmenistan barada birnäçe wideo reportaž taýýarlady.
Azatlyk Radiosy Robin Forestier-Walker bilen onuň Türkmenistana eden şol sapary bilen baglanyşykly ýörite söhbetdeşlik geçirdi.
Azatlyk Radiosy: Jenap Forestier-Walker, Türkmenistanda bolanyňyzda ýurduň howpsuzlyk gulluklary size gözegçilik edip ýa siziň hereketleriňizi çäklendirip, nähilidir bir päsgelçilik döretmedilermi?
Forestier-Walker: Maňa belli bolşuna görä, bizi yzarlamadylar. Biz özümiziň nirä gitmekçidigimiz ýa näme etmekçidigimiz baradaky planlarymyz hakynda örän açyk gürrüň etdik. Megerem, biziň ol planlarymyzda olaryň ünsüni özüne çekjek zat bolmadyk bolsa gerek. Bu barada belli bir zat aýtmak kyn.
Meniň pikirimçe, olar biziň şol sapar eden ýerlerimizde bolup görmegimizi islän bolmaly. Sebäbi, olar bizi ol ýere çagyrdylar, ýagny, konferensiýa çagyrdylar. Şol konferensiýanyň çäklerinden daşarda hereket etmekligiň berk çäklendirilip-çäklendirilmeýänliginden meniň habarym ýok.
Biz syýahat kompaniýasyna bardyk, olar ýörite maşyn bilen bizi “Awaza”, Türkmenbaşy şäherine äkitdiler. Biz özümiziň şol maşynly syýahatymyzy ýolda saklanyp, daş-töwerekdäki zatlary surata düşürmek uçinem ulandyk.
Azatlyk Radiosy: Türkmenistanyň häzirki häkimiýetleriniň syýasaty barada siziň garaýşyňyz nähili?
Forestier-Walker: Meniň umyt edişime görä, häzirki häkimiýetler ozalkylara görä az-owlak erkinräk garaýyşly. Tersine bolanlygynda, olar biziň daş-töwerekdäki ýagdaýlary surata düşürmegimize we ýurduň içinde erkin syýahat etmegimize ýol bermezdiler. Ýa-da, olar siziň häzirki geçirýän söhbetdeşligiňize reaksiýa bildirerler.
Ýöne biz özümizi ýene bu ýurda çagyrarlar we biz Türkmenistan barada reportaž taýýarlamagymyzy dowam etdireris diýip, umyt edýärin. Sebäbi Türkmenistan daşarky dünýä üçin maglumat ýetirilmeýän ýurt bolmagynda galýar.
Azatlyk Radiosy: Siz öz reportažlaryňyzdan birinde prezident Berdimuhamedowyň şahsyýet kulty barada-da gürrüň berýärsiňiz. Prezidentiň şahsyýeti bilen baglanyşykly bu ýagdaý sizde nähili täsir galdyrdy?
Forestier-Walker: Men şeýle zada garaşýardym. Ýöne onuň şahsyýet kulty Nyýazowyň şahsyýet kulty ýaly derejede çakdanaşa gözeilgiç däl. Sebäbi, öz reportažymda-da aýdyşym ýaly, men prezident Berdimuhamedow edil Nyýazowyň edişi ýaly, özüne altyn heýkel dikdirmek ýaly zatlar bilen başagaý däl diýen täsir aldym.
Ýöne, şeýle-de bolsa, Berdimuhamedowyň suratlaryny hemme ýerde görmek bolýar. Meniň pikirimçe, ol özüni milli simwollar bilen baglanyşdyrmagy gowy görýär. Meniň düşünişimçe, ol “Türkmenistanyň atasy” däl-de, “Türkmenistanyň gahrymany” diýen rolda.
Azatlyk Radiosy: Siziň pikiriňizçe, şu şahsyýet kultunyň saýasynda Türkmenistanyň adaty ilatynyň özüni duýşy nähili?
Forestier-Walker: Biz käbir adamlar bilen gürrüňdeş bolup gördük. Ýöne biz hemişe adamlar bilen nirede we nähili ýagdaýda gürleşmelidigi babatda örän ätiýaçly hereket etmeli bolduk.
Meniň gürrüňdeş bolan adamlarymdan biri Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygy astynda ýagdaýyň Nyýazow döwründäkiden birneme ýeňilleşendigini aýtdy. Ol muny indi ozalkylar ýaly her gün her dürli gadagançylyklaryň girizilmeýändigi bilen düşündirdi. Emma meniň başga bir gürrüňdeşim Nyýazowyň saýasyndaky durmuşyň häzirkiden has gowy bolandygyny aýtdy.
Umuman, bular ýaly awtoritar häkimiýetiň saýasynda ýaşamaklygyň näderejede kyndygy we agyrdygy barada anyk düşünje almak gaty kyn. Sebäbi adamlar bu barada asla gürrüň etmek islemeýärler.
Ýöne, şeýle ýagdaýda-da, resmilerden başlap, köçe süpürijilere çenli adamlaryň kyn şertlerde ýaşaýandyklaryny duýmak bolýar. Olara daşary ýurtly raýatlar bilen gürleşmegiňem kyndygyny, olaryň gorky we paranoýa astynda ýaşaýandyklaryny, olaryň erkin gürläp bilmeýändiklerini we öz kellelerindäki zady açyk aýdyp bilmeýändiklerini görmek bolýar. Adamlar bilen gürleşenimde, mende galan esasy täsir şu boldy.
Azatlyk Radiosy: Özüňiziň Türkmenistan barada taýýarlan şol tele-reportažlaryňyzdan soň, häkimiýetler sizi ýene Türkmenistana goýbererler diýip garaşýarsyňyzmy?
Forestier-Walker: Mende şeýle umyt bar. Eger häkimiýetler bu gürrüňdeşligi diňleýän bolsalar, meniň aýtjak zadym: Türkmenistanda bolup geçýän zatlar barada biz hemişe gowy zatlary aýdyp bilmeris. Ýöne, muňa garamazdan, daşary ýurt mediasy Türkmenistana hökman goýberilmeli. Ony ýurda goýbermezlik ony goýbereniňe görä has zyýanly netije berýär.
Fewral aýynda Türkmenistanda prezidentlik saýlawlary geçirilmeli. Men Türkmenistana baryp, şol saýlawlar barada reportaž taýýarlamak isleýärin we ýurduň häkimiýetleri maňa şeýle etmeklige ýol bererler diýip, uly umyt edýärin.
Azatlyk Radiosy Robin Forestier-Walker bilen onuň Türkmenistana eden şol sapary bilen baglanyşykly ýörite söhbetdeşlik geçirdi.
Azatlyk Radiosy: Jenap Forestier-Walker, Türkmenistanda bolanyňyzda ýurduň howpsuzlyk gulluklary size gözegçilik edip ýa siziň hereketleriňizi çäklendirip, nähilidir bir päsgelçilik döretmedilermi?
Forestier-Walker: Maňa belli bolşuna görä, bizi yzarlamadylar. Biz özümiziň nirä gitmekçidigimiz ýa näme etmekçidigimiz baradaky planlarymyz hakynda örän açyk gürrüň etdik. Megerem, biziň ol planlarymyzda olaryň ünsüni özüne çekjek zat bolmadyk bolsa gerek. Bu barada belli bir zat aýtmak kyn.
Meniň pikirimçe, olar biziň şol sapar eden ýerlerimizde bolup görmegimizi islän bolmaly. Sebäbi, olar bizi ol ýere çagyrdylar, ýagny, konferensiýa çagyrdylar. Şol konferensiýanyň çäklerinden daşarda hereket etmekligiň berk çäklendirilip-çäklendirilmeýänliginden meniň habarym ýok.
Biz syýahat kompaniýasyna bardyk, olar ýörite maşyn bilen bizi “Awaza”, Türkmenbaşy şäherine äkitdiler. Biz özümiziň şol maşynly syýahatymyzy ýolda saklanyp, daş-töwerekdäki zatlary surata düşürmek uçinem ulandyk.
Azatlyk Radiosy: Türkmenistanyň häzirki häkimiýetleriniň syýasaty barada siziň garaýşyňyz nähili?
Forestier-Walker: Meniň umyt edişime görä, häzirki häkimiýetler ozalkylara görä az-owlak erkinräk garaýyşly. Tersine bolanlygynda, olar biziň daş-töwerekdäki ýagdaýlary surata düşürmegimize we ýurduň içinde erkin syýahat etmegimize ýol bermezdiler. Ýa-da, olar siziň häzirki geçirýän söhbetdeşligiňize reaksiýa bildirerler.
Ýöne biz özümizi ýene bu ýurda çagyrarlar we biz Türkmenistan barada reportaž taýýarlamagymyzy dowam etdireris diýip, umyt edýärin. Sebäbi Türkmenistan daşarky dünýä üçin maglumat ýetirilmeýän ýurt bolmagynda galýar.
Azatlyk Radiosy: Siz öz reportažlaryňyzdan birinde prezident Berdimuhamedowyň şahsyýet kulty barada-da gürrüň berýärsiňiz. Prezidentiň şahsyýeti bilen baglanyşykly bu ýagdaý sizde nähili täsir galdyrdy?
Forestier-Walker: Men şeýle zada garaşýardym. Ýöne onuň şahsyýet kulty Nyýazowyň şahsyýet kulty ýaly derejede çakdanaşa gözeilgiç däl. Sebäbi, öz reportažymda-da aýdyşym ýaly, men prezident Berdimuhamedow edil Nyýazowyň edişi ýaly, özüne altyn heýkel dikdirmek ýaly zatlar bilen başagaý däl diýen täsir aldym.
Ýöne, şeýle-de bolsa, Berdimuhamedowyň suratlaryny hemme ýerde görmek bolýar. Meniň pikirimçe, ol özüni milli simwollar bilen baglanyşdyrmagy gowy görýär. Meniň düşünişimçe, ol “Türkmenistanyň atasy” däl-de, “Türkmenistanyň gahrymany” diýen rolda.
Azatlyk Radiosy: Siziň pikiriňizçe, şu şahsyýet kultunyň saýasynda Türkmenistanyň adaty ilatynyň özüni duýşy nähili?
Forestier-Walker: Biz käbir adamlar bilen gürrüňdeş bolup gördük. Ýöne biz hemişe adamlar bilen nirede we nähili ýagdaýda gürleşmelidigi babatda örän ätiýaçly hereket etmeli bolduk.
Meniň gürrüňdeş bolan adamlarymdan biri Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygy astynda ýagdaýyň Nyýazow döwründäkiden birneme ýeňilleşendigini aýtdy. Ol muny indi ozalkylar ýaly her gün her dürli gadagançylyklaryň girizilmeýändigi bilen düşündirdi. Emma meniň başga bir gürrüňdeşim Nyýazowyň saýasyndaky durmuşyň häzirkiden has gowy bolandygyny aýtdy.
Umuman, bular ýaly awtoritar häkimiýetiň saýasynda ýaşamaklygyň näderejede kyndygy we agyrdygy barada anyk düşünje almak gaty kyn. Sebäbi adamlar bu barada asla gürrüň etmek islemeýärler.
Ýöne, şeýle ýagdaýda-da, resmilerden başlap, köçe süpürijilere çenli adamlaryň kyn şertlerde ýaşaýandyklaryny duýmak bolýar. Olara daşary ýurtly raýatlar bilen gürleşmegiňem kyndygyny, olaryň gorky we paranoýa astynda ýaşaýandyklaryny, olaryň erkin gürläp bilmeýändiklerini we öz kellelerindäki zady açyk aýdyp bilmeýändiklerini görmek bolýar. Adamlar bilen gürleşenimde, mende galan esasy täsir şu boldy.
Azatlyk Radiosy: Özüňiziň Türkmenistan barada taýýarlan şol tele-reportažlaryňyzdan soň, häkimiýetler sizi ýene Türkmenistana goýbererler diýip garaşýarsyňyzmy?
Forestier-Walker: Mende şeýle umyt bar. Eger häkimiýetler bu gürrüňdeşligi diňleýän bolsalar, meniň aýtjak zadym: Türkmenistanda bolup geçýän zatlar barada biz hemişe gowy zatlary aýdyp bilmeris. Ýöne, muňa garamazdan, daşary ýurt mediasy Türkmenistana hökman goýberilmeli. Ony ýurda goýbermezlik ony goýbereniňe görä has zyýanly netije berýär.
Fewral aýynda Türkmenistanda prezidentlik saýlawlary geçirilmeli. Men Türkmenistana baryp, şol saýlawlar barada reportaž taýýarlamak isleýärin we ýurduň häkimiýetleri maňa şeýle etmeklige ýol bererler diýip, uly umyt edýärin.
