Owgan aýallary we ynsan hukuklaryny goraýjylar daşary ýurt hökümetlerini hem-de guramalaryny Owganystandaky “Talyban” bilen duşuşmak üçin, diňe erkek kişilerden bolan wekiliýeti iberýändigi üçin tankytlaýarlar.
“Talyban” Owganystanda häkimiýeti ele geçirende, halkara jemgyýetçiligi bu söweşiji yslamçy topara aýal-gyzlara deň bolmadyk syýasaty üçin, jogapkärçilik çekjekdigini borç edip goýdular. Şeýle-de bolsa, daşary ýurt hökümetleri we guramalary tarapyndan “Talyban” bilen duşuşmak üçin iberýän delegasiýalaryň köpüsine aýallary goşmaýarlar. Hatda söweşijiler bilen aýallaryň hukuklary barada gepleşikler-de diňe erkekler tarapyndan geçirildi.
Bu çäreler owgan aýallarynda we halkara hukuk goraýjy aktiwistlerde närazylyk seslenmelerini döretdi, olar daşary ýurt diplomatlaryny we edaralaryny ikiýüzlülik etmekde aýyplaýarlar.
“Talyban” geçen gezek hökümeti eýelän 1990-njy ýyllaryndaky zalym režiminiň alamaty bolan aýal-gyzlara garşy repressiw kanunlaryň köpüsini täzeden girizdi, şol sanda gyzlaryň bilim almagyna berk çäklendirmeler we köp aýallara işe girmek gadagan edildi.
“Aýal-gyzlary ähli parahatçylyk proseslerindäki işlere doly gatnaşyjy hökmünde goşmagyň zerurdygyny subut etmek üçin, onlarça ýyllap dowam eden işlerden soň, 2021-nji ýylda ýurtlar, BMG guramalary we kömek toparlary “Talyban” bilen duşuşmaga diňe erkekler toparyny iberýärler" diýip, "Human Rights Watch" guramasynyň aýal-gyzlaryň hukuklary bölüminiň egindeş müdiri Heather Barr Azatlyk Radiosyna beren interwýusynda aýtdy.
Barr çözülmeýän aýallar meselesiniň Owganystanyň täze hökümeti bilen çekişmelere aýallaryň gatnaşmagynyň ähmiýetiniň möhümdigini bellemek üçin, öz Twitter sahypasynda #sausageparty hastagynyň aşagynda, diňe erkek adamlar arasyndaky duşuşyklar barada maglumat ýerleşdirdi.
“Talyban” liderleri bilen aýallar gatnaşmazdan duşuşan ýurtlarynyň hataryna Germaniýa bilen Gollandiýa hem goşuldy.
Mundan başga-da, “Talybanyň” Ýewropa Bileleşiginiň, Angliýanyň, Türkiýäniň, Russiýanyň, Hytaýyň we Pakistanyň wekilleri bilen golaýda geçirilen duşuşyklaryndan suratlarda hem aýallar görünmedi. Şeýle hem BMG-niň Çagalar gaznasy, Halkara Gyzyl Haç komiteti we “Serhetsiz wraçlar” guramalarynyň-da “Talyban” bilen geçiren gepleşiklerine aýallar gatnaşmady.
Geçen aýda Nýu-Ýorkdaky BMG-niň merkezi binasyna baran tanymal owgan zenanlarynyň wekiliýetiniň hatarynda bolan, öňki owgan diplomaty Asila Wardak bu meseläni BMG-niň edara wekilleri bilen gozgandyklaryny aýtdy.
“Biz olara ‘Aýallary delegasiýa goşmazdan, aýallary hasaba almazlyk meselesinde, siz “Talyban” düzgüni bilen oýun edýärsiňiz’ diýdik. Aýallar "Talyban" bilen göni aragatnaşykda bolmasalar, olar muny hasaba almazlar” diýip, Azatlyk Radiosyna beren interwýusynda aýtdy.
Öň Kabulda ýerleşýän Jemgyýetçilik derňewleriniň barlagy guramasynyň başlygy Marýam Barýalaý Günbatar hökümetleriniň we guramalaryň bilmezlikden, Owganystandaky aýallaryň hukuklaryna zyýan ýetirýändigini aýdýar.
“Talyban" bilen aýallar gatnaşmaýan syýasy gepleşikleri geçirmeklik ideýasy – manysyz we ýalňyş" diýip, ol Azatlyga beren interwýusynda aýtdy.
Owganystana ýardam etmek boýunça BMG-niň ýörite wekili Debora Laýons “Talyban” liderleri bilen yzygiderli aragatnaşyk saklaýan iň meşhur aýal saýylýar.
Ol BMG-niň Howpsuzlyk Geňeşinde "Talyban" tarapyndan "Yslam kanunlarynyň çäginde, aýal-gyzlaryň hukuklaryny, şol sanda olaryň bilim almaklaryny goramak” barada beren wadalarynyň ýerine ýetmeýändigini, owgan aýal-gyzlarynyň esasy hukuklarynyň we azatlyklarynyň giňden bozulýandygyny" aýtdy.
Owganystandaky halkara derejesinde ykrar edilen hökümet awgust aýynyň ortalarynda agdarylandan soň, "Talyban" 1996-njy ýyldan 2001-nji ýyla çenli bolan ozalky dolandyryşdan, has köp barlyşykly hem döwrebap boljakdygyny öňe sürdi.
Muňa garamazdan, bu söweşiji topar täze wagtlaýyn hökümetinden aýallara orun bermedi. Mundan başga-da, gyzlaryň mekdebe gitmegini gadagan etdiler hem-de aýallaryň aglaba köplügine işe gaýdyp barmazlygy buýurdylar.
Owgan aýal-gyzlary öz hak-hukuklaryny talap edip gelýärler, şol sanda Kabul şäherinde hem köçä çykdylar. Ýöne talyplar demonstrasiýa çykan az sanly aýallara gödek güýç bilen daraşyp, käbirini urup, beýlekilerini tussag edip, olary dargatdylar.
"Bu aýallar öňkülerinden has köp goldawa hem raýdaşlyga mätäç, olar ýakyn wagtyň içinde jynsy taýdan kemsidilmek serişdesine öwrülmek howpundan gorkýarlar” diýip, Waşingtondaky Atlantik Geňeşiniň pikir barlaglary merkeziniň işgäri, owgan graždan aktiwisti Sahar Halaimzaý aýdýar.
Gadyrly okyjy, siz Telegram we WhatsApp tilsimleriniň messenjerleri arkaly Azatlyk Radiosy bilen howpsuz ýagdaýda habarlaşyp bilersiňiz. Telefon belgileri: +420 724 168 989 we +420 773 797 383.
Türkmenistanda VPN ulgamlary arkaly işleýär. Siz şu meýl: azathabar@derweze.net we sep arkaly biziň mugt Psiphon3 VPN ulgamymyzy Android ulgamlary üçin ýükläp bilersiňiz. Azatlyk Radiosy siziň şahsyýetiňiziň gizlinligini doly kepillendirýär.