2018-nji ýylyň oktýabr aýynda Daşkentden 65 km günorta-gündogarda ýerleşýän Özbegiýanyň Ohangaron şäherinde işçileriň ýol abatlaýyş işlerini gyssagly alyp barýandyklaryny we şäheriň esasy ýoluny bejerýändiklerini görmek bolýardy. Olar jaýlaryň ýüz taraplaryny reňklediler we içi boş we pollaryndan gurluşyk materiallary çaşyp ýatan dükanlaryň witrinalaryny bezap, “Potemkin” dükanlaryny gurnadylar.
Şähere möhüm bir adamyň gelýändigi belli boldy.
Şol möhüm syrly şahsyň Özbegistanyň prezidenti Şawkat Mirziýoewdygy we resmi sapar üçin Özbegistana gelmeli Russiýanyň prezidenti Wladimir Putiniň bolmagynyň mümkindigi barada gürrüňler ýaýrady.
"Muny hiç kim resmi taýdan aýtmady. Ýöne Mirziýoewiň 18-nji oktýabrda geljekdigi barada myş-myşlar bardy" - diýip, şol wagt ýerli resmi Azatlyk Radiosynyň Özbek gullugyna aýtdy.
Adynyň efirde agzalmazlygy şerti bilen çykyş eden bu resmi Serbiýaly işçileriň “Ohangaron [etrapçasynyň] daglyk dynç alyş zolagynda prezident üçin täze ýaşaýyş jaýyny gurýandyklaryny” mälim etdi.
“Mirziýowyň ol ýere barjakdygy barada çaklama bar. Ýöne meniň pikirimçe, ol dikuçar bilen barmaly. Mundan başga-da, onuň Ohangarona Putin bilen geljekdigi barada myş-myşlar bar"-diýdi.
Resminiň dynç alyş zolagy baradaky aýdanlary takyk: Şowwozsoý ady bilen tanalýan bir daglyk jülgede takmynan 30 kilometr uzaklykdaky belentliklerde şol bir atly dag derýasynyň kenarynda, guruldy.
Toplumyň gurulmagyna iki ýyldan gowrak wagt geçdi we Özbek hökümeti entek bu barada jikme-jik maglumat bermedi.
Emma Azatlyk Radiosynyň Özbek gullugy tarapyndan geçirilen derňew, bu seýrek we gizlin dynç alyş zolagynyň, şol sanda täze suw howdanynyň Mirziýewiň ulanmagy üçin gurlandygyny we gurluşyk barada ygtybarly birnäçe çeşmäniň onuň bahasyny birnäçe million dollar bilen kesgitleýändigini anyklady.
Bu ýeriň daşynda birnäçe kilometr uzaklykda gurlan howpsuzlyk böwetleri we gözegçilik nokatlary ilatyň ýakynlaşmagynyň öňüni alýar. Zolak Özbegistanyň prezidentiniň 2019-njy ýylyň martynda hökümet karary bilen düzülen resmi rezidensiýalarynyň sanawyna goşulmaýar.
Ýöne birnäçe çeşme bu toplumda Mirziýewiň ulanmagy üçin köşküň bardygyny aýtdy. Içini görendigini aýdýan bir telekeçi, muny Italiýanyň gymmat bahaly önümleri bilen bezelen we bezelen diýip häsiýetlendirdi.
Dag gerşinde dikuçar üçin ýer hem bar, Özbek prezidentiniň beýleki resmi rezidensiýalarynda bolşy ýaly, bu ýer ýurduň uçuş üçin gadagan edilen alty sebitleriniň biridir. Özbegistanyň raýat awiasiýa gullugynyň işgäri bu zolaklaryň “köplenç prezidentiň ýaşaýyş ýerlerini” öz içine alýandygyny aýtdy.
Žurnalistler zolagyň töwereginiň syrly saklaýandygyny belläp, toplumyň ýekeje-de suratyny tapyp ýa-da alyp bilmediler. Sebitde işlän birnäçe gurluşykçy jübi telefonlarynyň şol ýere barmazdan ozal konfiskasiýa edilendigini aýtdy.
Zolagyň gurluşygy, çeşmelere, sputnik suratlaryna we gurluşyga degişli bir kärhananyň resminamasyna görä, Mirziýoewiň prezidentlige girişmeginden iki aý geçmänkä, 2017-nji ýylyň fewral aýynda başlandy.
Öňki diktator Yslam Karimowyň dolandyryşyndan tapawutlylykda, Mirziýoew 2016-njy ýylyň dekabrynda prezidentlige girişeninden soň salgyt töleýjileriň pullaryny has aç-açan we paýhasly ulanjakdygyny wada beripdi.
"Döwlet dolandyryşynda aç-açanlyga esaslanýan netijeli karar çykarmak ulgamyny ornaşdyrmalydyrys" - diýip Mirziýoew 2017-nji ýylyň dekabrynda ýyllyk ýüzlenmesinde kanun çykaryjylara aýdypdy we “açyk-aýdyňlygyň we hasabat bermekligiň netijeli döwlet apparatynyň döredilmegi üçin wajypdygyny” belläpdi.
Emma döwlet demirýol kompaniýasy tarapyndan gözegçilik edilýän bu biosfera goraghanasynda ýerleşýän Şowwozsoý şypahanasyna sarp edilen döwlet serişdeleriniň mukdary barada maglumat ýok diýen ýaly.
Sebitde ýaşaýan maşgalalaryň köki çapyldy we kurort üçin ýer döretmek üçin olaryň öýleri ýykyldy, aşakda ýerleşýän obalaryň ýaşaýjylary toplumyň gapdalynda gurlan suw howdany sebäpli öz suw üpjünçiliginiň kesilmeginden zeýrenýärler.
Bu derňew üçin žurnalistler bilen gürleşmäge razy bolan çeşmeleriň hemmesi, gizlin dag desgasy barada geplänligi üçin resmiler ýa-da iş berijileri tarapyndan jezalandyrylmagyndan howatyrlanýandygyny aýtdylar we adynyň aýtmazlyk şertini goýdular.
Bu mülküň gizlinligi we çak edilýän gymmatlygy, rus oppozisiýa syýasatçysy Alekseý Nawalnynyň soňky derňewlerinde görkezilen prezident Putin bilen baglanyşykly Gara deňizdäki köşk bilen meňzeşlige salgy berýär. Tussag edilen syýasatçynyň şol maglumaty protestleri janlandyrmaga we ony goldaýan demonstrasiýalara kömek etdi.
Russiýanyň günortasyndaky dynç alyş şäheri Gelendzigiň golaýynda ýerleşýän bu emläk “Putiniň köşgi” ady bilen tanaldy.
Ýerli ýaşaýjylar gizlin özbek zolagyny “Mirziýoewiň daçasy” diýip atlandyrýarlar.
Awçylaryň jennedi
Dag şypahanasy Şowwozsoý derýasynyň boýunda, Özbegistanyň Daşkent sebitiniň Ohangaron etrabynyň Jartoş we Sarisuýun obalarynyň ýokarsynda ýerleşýär. Sowet döwründe-de, Karimowyň döwründe-de dag derýalarynyň akýan ýerindäki bu obalar we olaryň daş-töweregi goralypdyr.
Ýerli ýaşaýjylar sowet liderleriniň Nikita Hruşew bilen Leonid Breznewiň adatça Şowwozsoý tokaýlygy diýlip atlandyrylýan sebitde aw awlamaga gelendiklerini aýdýarlar.
"Bu ýer ýabany doňuzlar, sugunlar we sülgünler köp bolansoň aw höwesjeňleri üçin meşhurlyk gazandy" -diýip, sebitdäki öňki çopan Azatlyk Radiosynyň Özbek gullugyna aýtdy.
Özbek hökümetiniň bir resmisi Mirziýowyň 2003-nji ýyldan 2016-njy ýyla çenli premýer-ministr bolan döwründen bäri Şowwozsoýyň nähili owadandygy we aýratyndygyny bilýändigini aýtdy.
Mirziýoýew 2010-njy ýylda Şowwozsoý tokaýlygynda “döwlet ähmiýetli ýoluň” gurulmagyny öz içine alýan karara gol çekdi.
2013-nji ýylyň aprel aýyna ýerli syýahatçylaryň arasyna döwlet demirýol kompaniýasy Özbegistan Demirýollary tarapyndan bu sebiti satyn alnandygy we kompaniýanyň “oýun goraghanasyna” başga hiç kimiň girmezligi üçin böwetleriň döredilmegi baradaky pikirler ýörgünlidi.
Sputnik suratlarynda 2014-nji ýylyň awgust aýynda gyzyl üçekli, töwerek-daşy timarlanan jaýy görmek mümkin, soň bu ýer Şowwozsoý dynç alyş zolagyna öwrüler.
Bina baryp görendigini aýdýan bir hökümet işgäri, şol wagt Özbegistan demirýolunyň başlygy Açilboý Ramatowyň “ýeri eýeländigini” we “kaşaň aw jaýyny gurandygyny” aýtdy.
2016-njy ýylda Özbegistanyň premýer-ministriniň birinji orunbasary bolan Ramatow, Mirziýowyň ýakyn ýaranlary we görnükli gurluşyk magnaty hökmünde tanalýar.
"Olar tokaýda ýabany doňuzlaryň sanynyň köpelen wagtynda aw awlamaga gelip bolýandygyny Ramatowa habar berýärdiler" - diýdi. "Bu Ramatowyň Mirziýoew ýaly ýokary derejeli myhmanlary bilen hezil etmek we oturylyşyk geçirmek üçin aýratyn ýerlerinden biridi”.
Ramatow düşündiriş bermek barada edilen ýüzlenmä jogap bermedi. Emma onuň bu sebitde aw awlamagyny, 90 ýaşlaryndaky bir zenanyň 2017-nji ýylyň iýun aýynda Mirziýoewe we Özbegiýanyň mejlisine eden arz-şikaýaty tassyklaýar. Ol Ramatowyň we onuň iki egindeşiniň “islendik wagt ýabany haýwanlary awlaýandyklaryny we tebigata uly zyýan ýetirýändigini” habar berdi.
"Olara beýle hukugy kim berdi?" diýip zenan ýazdy.
“Gije-gündizlik iş”
Gizlin Şowwozsoý şypahanasyny gurmak meýilnamalary, Özbegistan Demirýollary bölümi “Baştransloýhanyň” ýyllyk hasabatyna we hökümetiň ýanyndaky transport barlaglary we proýektleri institutynyň maglumatlaryna görä, Mirziýoewiň parlamentde döwlet pullarynyň paýhasly peýdalanylmagy barada eden çykyşyndan bir aý geçmänkä amala aşyrylyp başlandy.
2017-nji ýylyň 7-nji fewralynda Özbegistan hökümetiniň transport barlaglary we proýektleri boýunça esasy instituty “Baştransloýihanyň” resmi hasabatyna görä, bu institut Özbegistanyň Demirýollarynyň başga bir bölümi üçin iş taslamasyny taýýarlamak üçin “topografiki işlerini” geçirmäge razylyk beripdir.
Ylalaşyk taslamasy “Şowwozsoý tokaý ýeriniň çäginde dynç alyş zolagynyň gurluşygy” bilen baglanyşykly köpçülige hödürlenýän sanlyja maglumatlaryň biri.
Şol döwürde Şowwozsoý tokaýlygy 534000 gektarlyk Ugam-Çatkal milli seýilgähiniň bir bölegi bolup, üç aýdan soň Mirziýoew tarapyndan Döwlet tokaý komitetiniň tehniki taýdan gözegçiligindäki täze döredilen 43000 gektarlyk goralýan ýeriniň gözegçiligine berildi. 2017-nji ýylyň maý aýyndaky bu karar “Baştransloýihanyň” geljekki Şowwozsoý kurortynda “topografiki işe” başlamagynyň üç aý yzýanyna gabat geldi.
Ylalaşykdan soňky birnäçe aýyň içinde gizlin dynç alyş zolagynyň gurluşygy eýýäm alnyp barylýardy, dikuçar üçin meýdançalar we beýleki gurluşyk hem abadanlaşdyryş işleri eýýäm sputnik arkaly görünýärdi.
Indiki ýyl, Putiniň resmi saparyndan bäş aý öň, premýer-ministr Abdulla Aripow Ugom-Çotkol döwlet biosfera goraghanasynyň döredilmegini resmi karar bilen ykrar etdi, oňa Şowwozsoý binasynyň gurulýan ýerini öz içine alýan 43000 gektar goralýan ýeri berdi. Bu karar Ugom-Çotkol milli seýilgähiň düzümindäki täze goraghananyň dolandyrylyşyny Ramatowyň ýolbaşçylygyndaky milli demirýollaryň gözegçiligine berdi.
Bu karar Ramatowy, UNESKO tarapyndan goralýan Günbatar Týan-Şanyň bir bölegi bolan Başkizilsoý ady bilen tanalýan 11000 gektar gorag meýdançasyny öz içine alýan Ugam-Çatkal döwlet biosfera goraghanasy diýlip atlandyrylýan 43,000 gektarднл goraghananyň esasy dolandyryjylarynyň biri hökmünde resmi taýdan belledi.
Goraghananyň şeýle uly bölegine ideg etmegiň Döwlet demirýollaryna tabşyrylmagynyň nämä gerekdigi näbelli bolmagyna galýar.
Bu karar UNESKO-nyň Bütindünýä miras komiteti tarapyndan sorag döretdi we ol Özbek hökümetinden kompaniýanyň Başkizilsoýy goramakdaky roluny we Günbatar Týan-Şanyň “Ähiumumy gymmatlyklarynyň goralmagyna ýetirip biljek täsirlerini” düşündirmegi sorady.
Özbegistan muňa “[Başkizilsoý] meýdançasynyň töweregindäki bufer zonasynyň çäginde hiç hili gurluşyk meýilleşdirilmeýär” we bu ýerde “emlägiň ähliumumy gymmatlyklaryna täsir edip biljek beýleki işler” planlaşdyrylmaýar diýip, jogap berdi.
Aripow, 2018-nji ýylyň dekabrynda karar çykaryp, goraghanada ençeme işleriň geçirilmegine ýol açdy, ol Başkizilsoý böleginde hiç hili gurluşyga ýol berilmeýändigini belläp, onuň töwereginde bir kilometr giňişlikdäki bufer zonasynda çäklendirilen täjirçilik işlerine rugsat berdi.
Biosfera goraghanasynyň galan bölegini emele getirýän “geçiş zolagy” Şowwozsoý kurortyny öz içine alýan ýerde ýerleşýär we bu ýerde karar esasynda käbir gurluşyk işlerine rugsat berilýär. Aripowyň 2018-nji ýylyň dekabryndaky kararynda geçiş zolagynda alnyp barylýan işleriň "biosfera goraghanasynyň tebigy aýratynlyklaryna we ekosistemalaryna zyýan bermeli däldigi" aýdylýar.
Aripow bu karary çykaranda, Şowwozsoý kurorty we suw howdany eýýäm gurlupdy.
Aripowyň we Mirziýoewiň ofislerine düşündiriş sorap edilen ýüzlenmeler, Özbegistanyň demirýollarynda iberilen soraglar ýaly jogapsyz galdy.
Kurortyň gurluşygyna gönüden-göni gatnaşan gurluşykçylaryň aýtmagyna görä, bu ýeriň esasy bölegi 2018-nji ýylda iňňän çalt gurlup gutardy.
“Putin Özbegistana gelmezinden ozal hemmeler gije-gündiz işledi. Örän ýokary derejeli adamlar bu prosesi çaltlaşdyrdylar "-diýip, bir işçi Aripowyň we Kremle wepaly milliarder tütjary Özbegistanda doglan Alişer Usmanowyň atlaryny agzady. Usmanow hem düşündiriş bermek haýyşyna jogap bermedi.
Ikinji çeşme, ýerli resmi hem Usmanowy agzap geçdi we "Ohangarondakylaryň hemmesi Putiniň, Mirziýowyň we Alişer Usmanowyň dikuçar bilen [Şowwozsoý kurortyndan] uçup-çykandygyna ynanýar" -diýdi.
Kreml düşündiriş bermek haýyşyna jogap bermedi. Ne Kremliň websaýty, ne-de Mirziýewiň resmi web sahypasy, iki lideriň 2018-nji ýylyň oktýabr aýynda Russiýanyň prezidentiniň resmi sapary wagtynda Şowwozsoý tokaýlygyna sapar edendligini agzamady.
Maliýe gümürtikligi we Italiýanyň gymmat önümleri
Mirziýowyň dag toplumyna näçe döwlet pulunyň harç edilendigi entek belli däl. Žurnalistler taslamanyň ady boýunça diňe köpçülige elýeterli bolan maliýe hasabatlaryny tapyp bildiler we bu resminamalaryň bahasy bary-ýogy 544000 dollardy.
Özbegistanyň Demirýollary Şowwozsoý toplumyna sarp edilen puluň mukdaryny hiç wagt aç-açan aýan etmedi we žurnalistler döwlet kompaniýasynyň ony agzap geçen ýekeje mysalyny tapdylar.
2018-nji ýylyň iýul aýynda bu ýerdäki suw howdany doldurylýarka, kompaniýa "Şowwozsoý tokaýlygynyň çäginde dynç alyş desgasynyň gurluşygy üçin materiallary gowşurmak boýunça" tender yglan etdi.
Kompaniýanyň web sahypasynda geçirilen gözlegde bu taslama barada başga hiç zat aýdylmady we 2017-2019-njy ýyllar üçin ýyllyk hasabatlary we iş meýilnamalary hem çap edilmedi.
Şol döwürde kompaniýa gurluşyk we abatlaýyş işlerine 1.58 milliard dollar sarp etdi, ýyllyk hasabatlara görä 1,1 milliard dollar täze gurluşyk üçin sarp edilipdir. Hasabatda aýdylmagyna görä, şol döwürde 374,7 million dollarlyk halkara karzy alnypdyr.
Bu döwüre degişli ýyllyk hasabatda jemi 301,8 million dollarlyk “beýleki çykdajylar” hem görkezilýär.
“Şowwozsoý” şypahanasynyň maliýeleşdirilmeginiň bu sanlara degişli bolup-bolmazlygy belli däl. Özbegistanyň demirýollary düşündiriş bermek baradaky haýyşa jogap bermedi.
Habarçylar 2017-18-nji ýyllarda dynç alyş zolagynda Şowwozsoý toplumyna degişli şertnamalara gatnaşýan jemi alty kompaniýany anykladylar, olaryň ählisi döwlet eýeçiligindäki guramalar bolup, ady boýunça XX döwlet eýeçiligindäki guramalary öz içine alýar: Ramatowyň ýolbaşçylygyndaky Özbegistanyň demirýollaryny we onuň goly astyndaky kärhanany, “Toştemiryolloyiha”; Elektrik we oba ýerlerini elektrikleşdirmek üçin desgalary gurýan “Kişlokenergoloyiha”; “Baştransloyiha”, hökümetiň transport barlaglary we proýektleri instituty; Daşkent sebit elektrik ulgamlary kärhanasy; döwlet eýeçiligindäki ÖzbekHydroEnergo tarapyndan gözegçilik edilýän HydroProýekt; we Ugam-Çatkal döwlet milli seýilgähi.
Açyk çeşmelerdäki şertnamalar
“Kişlokenergoloyiha”-nyň 2018-nji ýyldaky hasabatynda Şowwozsoý tokaýynda ýaşaýyş toplumyna we dikuçar meýdançasyna elektrik üpjünçiligi üçin Daşkent sebit elektrik ulgamlary kärhanasy bilen umumy bahasy 1,4 milliard özbek somy (şol wagt 178,000 dollar) mukdarynda ýedi şertnama baglaşylandygy aýdylýar.
“Boştransloyiha”-nyň 2018-nji ýyldaky ýyllyk hasabatyna görä, kurortdaky dizaýn we gözleg işleri 2018-nji ýylyň noýabr aýyna çenli dowam etdi. Hasabatda Özbegistanyň Demirýollary we onuň garamagyndaky kärhana “Toştemirýolloyiha” bilen jemi 2,5 milliard özbek somy mukdarynda jemi sekiz goşmaça şertnama bar. (Şol wagt $ 361,20062). Bularyň dördüsi "goşmaça" şertnamalar hökmünde görkezilipdir, ýöne žurnalistler habar berlen goşmaçalar bilen baglanyşykly esasy şertnama barada hiç hili maglumat tapyp bilmediler.
“Boştransloyiha”-nyň hasabatlary, Şowwozsoý meýdançasyndaky eňňidiň durnuklylygyny kesgitlemek üçin 2017-nji ýylyň awgust aýynda “HydroProýekt” kompaniýasy bilen 29,3 million özbek somy mukdarda (Şol wagt 7,0006,985 dollar) şertnama baglaşandygyny görkezýär. Ugam-Çatkal döwlet milli seýilgähiniň ýolbaşçylary, Şowwozsoý toplumyna barýan 27 kilometrlik ýoly abadanlaşdyrmak üçin 16,8 milliard özbek somy möçberdäki (1,6 million dollar) pula agaç we ösümlik sargyt etdi.
Taslamadan habarly Daşkentiň bir resmisi kurort gurmak üçin “azyndan birnäçe ýüz million dollar” gerekdigini aýtdy. Şol bir wagtyň özünde bu ýerde işlän ussa, toplumyň we suw howdanynyň gurluşygyna azyndan 1 milliard dollar sarp edilendigine ynanýar.
Şol çaklamalar suw howdanynyň, ýollaryň gurluşygyny, abadanlaşdyryş işlerini we emläkdäki uly binalaryň, şol sanda Mirizýoewiň ulanmagy üçin gurlan köşküň gurluşygyny öz içine alýar.
“Dag ýollaryny gazmakdan başlap, landşaft dizaýnyna çenli materiallaryň nähili gymmat we boldygyny özümiz gördük. Uly mukdarly mermerden başlap, daşary ýurtlardan getirilen bezeg ösümliklerine çenli. Şeýle hem, biz toplumyň başga bir gymmat bölegini - kaşaň interýerini görmedik"- diýdi.
Özbek telekeçileriniň biri, Mirziýoewiň kurortdaky rezidensiýasy diýilýän köşgüniň içini görendigini aýdýar we onuň altyn bezegler we “göni Italiýadan getirilen ýörite ýasalan mebeller” bilen doldurylandygyny belledi.
Söwda maglumatlaryna görä, Italiýanyň Özbegistana eden mebel eksporty 2018-nji ýylda ondan ozalky ýyllara garanda ýokarlanypdyr - işçiler Şowwozsoý dynç alyş zolagynyň gurluşygynyň şol ýyl tamamlanandygyny aýtdylar.
Şowwozsoý kurorty üçin italýan mebelleriniň näçeräk import edilendigini bu maglumatlardan anyklamak mümkin däl. Maglumatlarda mebel eksportyny eden italýan kompaniýalarynyň ýa-da olaryň Özbegistandaky alyjylarynyň atlary görkezilmeýär.
Alekseý Nawalnynyň Russiýanyň Gara deňziniň kenaryndaky “Putiniň köşgi” atly sensasiýa döreden paş ediji maglumaty, emlägiň kaşaň italýan mebelleri bilen üpjün edilendigini öňe sürdi. Derňewde agzalan italýan mebel kompaniýalarynyň biri Pozzoli öz önümlerini Özbegistana eksport edendigini tassyklady, ýöne has giňişleýin maglumat bermekden saklandy.
Gurluşygyň soňky tapgyrynda bu ýere baryp görendigini aýdýan döwlet işgäri, dagdan typmak üçin ýollar, basseýnler, saunalar, sport zaly, kinoteatr, üzümçilikler, bezegli landşaft dizaýny ýaly desgalary öz içine alýan "kiçijik Awstriýa" gurlandygyny aýtdy.
Sputnik suratlarynyň bu ýerdäki düýpli abadanlaşdyryş işlerini görkezýändigine garamazdan, žurnalistler bu maglumatlary tassyklap bilmediler.
Sputnik suratlary bu ýerde işlän birnäçe gurluşykçynyň agzan wagt möhletini hem-de olaryň dizaýn we planlaşdyryş resminamalar taýýarlanyp gutarmanka bu ýerde gurluşygyň eýýäm başlandygy barada aýdanlaryny tassyklaýar.
"Köp sanly agyr ulaglaryň gatnamagy üçin täze, has giň ýol gurulmalydy we munuň üçin dagda köp partlama amala aşyryldy" – diýip, zolakda gönüden-göni işlän bir gurluşykçy Azatlyk Radiosynyň Özbek gullugyna aýtdy.
Gurluşyk işine gatnaşan başga bir çeşme, Russiýanyň, Balkanlaryň we beýleki ýurtlaryň kompaniýalarynyň we nemes arhitektorlarynyň getirilendigini aýtdy.
Ol aragatnaşyk infrastrukturasy, şeýle hem elektrik we howa çalşygy işleriniň, esasan özbek telekeçisi Bagtiýor Fozilowyň eýeçiligindäki Singapurda ýerleşýän “Enter Engineering” tarapyndan amala aşyrylandygyny we bu telekeciniň 2019-njy ýylda Mirziýoewden “edermen hyzmaty” üçin döwlet baýragyny alandygyny aýtdy. (Bir adamyň onlaýn iş maglumatynda onuň “Enter Engineerin” üçin Şowwozsoý kurortynda işländigi aýdylýar.)
Ol beton we polat konstruksiýalarynyň “Orient Group” kompaniýasynyň özbek bölümi “Binokor Temir-Beton Servis” tarapyndan üpjün edilendigini, paýdarlarynyň arasynda Mirziýoewiň giýewisi Oýbek Umarowyň bardygyny aýtdy. Şypahananyň gurluşygyna “Orient Group” -yň beýleki golçur kärhanalarynyň hem gatnaşandygyny hem belledi.
“Gurluşygyň ilkinji tapgyrynda agyr we hapa işler edilende 2000-den gowrak işçi işledi. Işçileriň köpüsi [Özbegistanyň Kaşkadaryo sebitinden] hakyna tutulyp, gurluşyk meýdançasynda gurlan wagtlaýyn konteýnerlerde ýaşaýardylar "diýip, gurluşyk işgäri olaryň "daňdan agşama çenli" işleýändigini aýtdy.
Bir rus kompaniýasy öz web sahypasynda “Şowwozsoý tokaý çäginde dynç alyş desgasynyň gurluşygynyň” üstünde işleýändigini aýdýar. "BrigEnergo" kompaniýasy Ufa şäherinde ýerleşýär we Özbegistanda başga işleri-de etdi. Ol özüniň beýleki müşderileriniň arasynda gurluşyk işgäri tarapyndan proýektiň gatnaşyjysy hökmünde agzalan “Enter Engineering” kompaniýasynyň bardygyny aýdýar.
“Enter Engineering”, “Orient Group” we “BrigEnergo” kompaniýalaryndan Şowwozsoý kurorty baradaky soraglar jogapsyz galdy.
Betonyň ummasyz mukdary
Desgada işlän gurluşykçylaryň sözlerine görä, Şowwozsoý toplumynyň gurluşygy üç ýyl töweregi wagt aldy.
Bu işçileriň biri Azatlyk Radiosynyň Özbek gullugyna gymmat bahaly mermeriň getirilendigini we adatdan daşary ýagdaýlarda elektrik üpjünçiligi üçin Germaniýadan 10 tonnalyk iki generatoryň getirilendigini aýtdy.
"Daça barýan 30 kilometre golaý ýol guruldy, ýöne agyr ýük awtoulaglarynyň yzygiderli hereketi ony ýok etdi, soň bolsa ýol gaýtadan asfaltlanmaly boldy" -diýip işçi aýtdy. "Edilen işleriň we ulanylýan materiallaryň mukdary ummasyz boldy".
Ol we toplumyň gurluşygyna gatnaşan inženerler proýekt üçin 100000-den 150000 kub metre çenli beton we 1000 tonnadan gowrak demir konstruksiýasynyň ulanylandygyny çaklaýarlar.
Bir özbek inženeri, 10000-den gowrak maşgalany ýerleşdirmäge ýeterlik jaý gurmak üçin 150000 kub metr betonyň ýeterlik boljakdygyny çaklady.
Şol bir wagtyň özünde rus gurluşyk inženeri, hersi 24 gatly 32 ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin 100000 kub metr betonyň ýeterlik boljakdygyny çaklady.
Desganyň gurluşygynda ulanylan betonyň mukdary garaşsyz tassyklanyp bilinmedi, sebäbi planlaşdyryş resminamalary ýa-da maliýe hasabatlary köpçülige açyk däl.
Taryhy sputnik suratlary proýektiň gidişini we gerimini görkezýär.
2017-nji ýylyň 22-nji iýulynda Ramatowyň oýi diýlip çeşmeler tarapyndan atlandyrylýan jaýyň öňünde iki sany gök dikuçar meýdançasy görünýärdi. (Beýleki emeli hemra suratlary, şol ýylyň 1-nji ýanwaryndan dikuçar meýdançasy üçin taýynlyk görülýändigini görkezýär.) Desgada işlän iki adam, Mirziýoewiň gurluşyk wagtynda ýygy-ýygydan gelýändigini aýtdy.
Bir ýylyň içinde bu ýerdäki iň uly binany öz içine alýan proýektiň ep-esli bölegi gurlup gutarypdy.
Gurluşyk meýdançasynda işlän birnäçe adam, Şowwozsoý desgasynda Mirziýoew maşgalasynyň ýaşaýyş jaýynyň esasy binanyň gapdalynda ýerleşýändigini aýtdy.
Birnäçe çeşmäniň habaryna görä, desga Mirziýoewiň howpsuzlyk işgärleri we myhmanlary üçin kiçi ýaşaýyş jaýlaryny hem öz içine alýar.
Daşkende barýan ýolda gurluşykçylaryň aýtmagyna görä, Milli Gwardiýanyň esgerleri üçin jaý şeýle hem 2017-nji ýylyň awgust aýyndan soň futbol meýdançasy gurulýar.
“Bu zona aýratyn we gizlin bolansoň, gije-gündiziň dowamynda goralýar. Sputnikden [gözegçilik nokadynyň] Milli gwardiýanyň binalarynyň öňünde durandygyny görmek bolýar. Bu daçanyň giňişligine girmezden soňky barlag nokady. Şol diwaryň üstünden hatda guş hem uçup bilmeýär "-diýip gurluşyga gönüden-göni gatnaşan işçi aýtdy.
“Bu zona hiç kim telefon bilen girip bilmeýär. Ine, şeýdip, gurluşygy gizlin saklamagy başardylar "- diýip ol aýtdy.
"Prezidente garşy çykma"
Şowwozsoý kurortynyň gapdalyndaky suw howdany doldurylandan soň alty aýyň içinde premýer-ministr Abdulla Aripow desganyň ýerleşýän biosfera goraghanasyny kadalaşdyrmak barada karar çykardy. Binanyň daş-töweregi 2018-nji ýylyň 31-nji dekabrynda Özbegistanyň premýer-ministri Abdulla Aripowyň karary bilen köpçülik üçin ýapyldy. Bu karar, hususan-da goraghananyň howpsuzlyk işgärleri tarapyndan goralmagyny kesgitledi.
Şeýle hem, karar howpsuzlyk işgärlerine nobatçy wagtynda ýarag götermäge, goraghananyň çägindäki adamlaryň resminamalaryny barlamaga we adamlary hem ulaglary barlamaga rugsat berdi.
“2018-nji ýyldan başlap, ýokarky ýol ýönekeý adamlar üçin ýapyk. Daçanyň töweregindäki howpsuzlyk şeýle bir güýçli welin, onlarça kilometrden oňa baryp bolmaz. Öri meýdanlarymyzy tikenek simler bilen gabadylar. Mallarymyz tikenek simlerden bir ýerden geçmegi başarsa, bize gaty uly jerime salýarlar. Ýaragly garawullar hemme ýerde "-d iýip, ýerli çopan Azatlyk Radiosynyň Özbek gullugyna aýtdy.
Aw awlamaga rugsady bolan ýerli awçylaryň käbiri Azatlyk Radiosyna öz şikaýatlaryna berlen resmi jogapda Şowwozsoý tokaý zolagynyň döwletiň ulanmagy üçin ele geçirilendigi barada aýdylandygyny gürrüň berdiler.
Awçylaryň biriniň sözlerine görä, nägilelik bildirenlere "uly syýasata garşy çykmazlyk, prezidente garşy çykmazlyk" barada duýduryş berlipdir.
